Embedded Files
Autor: Ismail Arsllani
Duke gjurmuar pas shtigjeve të jetës dhe veprimtarisë kombëtare të kolosit shqiptar, atdhetarit të paepur, pashait tetovar, Mehmet Deralla, me shumë grada mbi supe, deri në atë të gjeneralit të ushtrisë perandorake; sigurimit me ushtarë të konferencës së Lidhjes së Prizrenit; qëndrimit në Bagdad, kthimit në Selanik, hedhjes së uniformës osmane, marrjes së postit të ministrit të parë të Luftës në qeverinë e Ismail Qemalit; si dhe peripecive pasuese deri në burgosjen e tij nga forcat serbe-bullgare, me të birin Halimin, e të tjera ngjarje shumë të rëndësishme historike; arritëm tek “rrëfimet” e njërës nga vajzat e Halim Bej Derallës, Emine Deralla, e cila ka dhuruar kujtimet autentike për këto ngjarje ndër vite, si testamentin më të çmuar, nipit të saj Ervin Pilku, i cili aktualisht jeton dhe punon në Nju-Jork.
Një premtim i kahershëm, për t’i zbuluar sheshazi disa “detaje” nga jeta dhe veprimtaria kombëtare e Mehmet Pashë Derallës, që i ka dëgjuar Ervin Pilku gjatë vitesh nga të parët e tij, u sendërtua kohë më parë, në saje të një korrespondence elektronike që vendosëm në linjën Tetovë-Nju Jork. Rastësia deshi që babai i Ervin Pilkut, diplomati në pension Nexhat Pilku, të qëndrojë dy vjet më parë në Tetovë, së bashku me pasardhës të tjerë të familjes Deralla, me rastin e një Konference të mbajtur në Tetovë, në nëntor të vitit 2014, kushtuar jetës dhe veprimtarisë kombëtare të Mehmet Pashë Derallës, në shenjë të shënimit të 102-vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë.
Gjatë shkëmbimit të korrespondencës mësojmë se familja e Ervin Pilkut me rezervë merr raportimet e disa historianëve të sotëm lidhur me një pjesë të jetës së Mehmet Pashë Derallës. Kjo ka të bëjë sidomos me disa fakte që po shtrembërohen ose u jepet një dimension dramatik. Lëvaret një pakënaqësi për mospërfilljen e trashëgimtarëve të Halim Derallës nga ana e pushtetit, në lidhje me restaurimin e shtëpisë së tij në Tetovë, e cila po kthehet në një Muze dedikuar të atit Mehmet Pashë Deralla, duke mos shfaqur të qartë faktin që kjo shtëpi ishte rezidencë e Halim Bej Derallës, por jo edhe shtëpi e dikurshme e Mehmet Pashë Derallës.
Mehmet Pasha me ushtarë mbrojti pjesëmarrësit e Lidhjes së Prizrenit
Ervin Pilku, duke kujtuar fjalët e gjyshes, thotë se: “në fillim të vitit 1878, si gjeneral i ri i Perandorisë, Mehmet Pashë Deralla shërbente si komandant i garnizonit të Stambollit. Me kërkesën e të atit, Hasan Pasha, u kthye në Prizren, në qershor të po atij viti për të marrë përkohësisht prej të atit detyrën e drejtuesit të garnizonit të Prizrenit. Ky garnizon, në atë kohë drejtohej nga Hasan Pashë Deralla. Pasi që Hasan Pashë Deralla ishte delegat i Tetovës në Lidhjen e Prizrenit, i besoi të birit detyrën e mbrojtjes së delegatëve nga të gjitha viset shqiptare dhe sigurimin e punimeve të Lidhjes.
Më pas, Mehmet Pasha u kthye të shërbente përsëri në oborrin mbretëror të Sulltan Hamitit, si komandant i garnizonit të Stambollit. Në vitin 1904 transferohet në Bagdad, si komandant i garnizonit perandorak. Në vitin 1908 jep dorëheqje nga detyra e pashait dhe kthehet në Selanik. Nuk pranon ftesën e xhonturqve për t’u veshur përsëri pasha, por i bashkëngjitet luftës për pavarësi. Vite më pas zgjidhet ministër i Luftës në Qeverinë e Ismail Qemalit, më 1912. Pas dorëheqjes së qeverisë së Vlorës, më 1914 vazhdon luftën kundër pushtimit serb, bashkë me të birin Halimin”.
Gjeneral Mehmet Pashë Deralla – Tetova
Por, kush është në të vërtetë, Ervin Pilku, që na i kujton këto ngjarje të së kaluarës? U lind më 8 qershor 1973, në Tiranë. Ka të gjallë prindërit, nënën Mirvjena Deda-Pilku dhe babanë Nexhat Pilku. Në fëmijëri, ka jetuar me prindërit, gjyshen Emine dhe gjyshin Adem Pilku, në një apartament të vogël në Tiranë, tek zona ku quhej `21 Dhjetori`. Ka mbaruar tetëvjeçaren tek `Alqi Kondi`, dhe pastaj Shkollën e Mesme Elektronike. Ka filluar studimet në vitin 1991 në Universitetin e Tiranës, në Degën e Elektronikës. Në fillim të vitit 1993, i ati i tij, Nexhat Pilku, u dërgua si diplomat në Ankara, në postin e Sekretarit të dytë të Ambasadës së Shqipërisë në kryeqendrën e Turqisë. Ndërkohë, Ervini u transferua në Middle East Technical University në Ankara për degën e elektronikës, ndërsa më 1995 ka shkuar në Nju-Jork. Atje ka diplomuar në Baruch College në vitin 2001 për administrim biznesi me specializimin për kapitalet financiare, në të cilin profil punon që atëherë. Tani është drejtor-manager tek Cantor Fitzgerald dhe drejton tregtimin global për borxhet fikse që quhen CLOs. Është martuar në vitin 2005 me Tracy Elizabeth Dudgeon. Kanë dy djem, Caelan Adam Pilku lindur në NY më 2008 dhe Oliver McKenzie Pilku më 2010.
Më tej, Ervin Pilku, duke shpaluar biografinë familjare, thotë: “Gjyshja ime, Emine Derralla, nga e cila kam ruajtur me dashuri disa rrëfime interesante për jetën dhe veprën e Derallajve, lindi më 12 qershor të vitit 1912 në Selanik, dhe ishte vajza e dytë e Halim Bej Derallës. Emineja ishte më e madhe se sa hallat e saj, Haxherja dhe Nigjarja (të bijat e Mehmet Derallës), si dhe pak më e madhe edhe se xhaxhai i saj, Hysen Deralla. Këto të tre fëmijët (Hyseni, Haxherja dhe Nigjarja) të Mehmet Derallës janë nga martesa e fundit me Nadiden (Nenen). Në të vërtetë, Mehmet Pashë Deralla është martuar katër here dhe kishte 9 fëmijë. Pesë nga gruaja e parë dhe katër nga ajo e fundit. Gruaja e dytë dhe e tretë kishin vdekur, pa pasur fëmijë. Me gruan e parë ka pasur këta fëmijë: Halimin, Mynipin dhe tri vajza që u martuan dhe shkuan në Turqi. Me gruan e katërt kishte katër fëmijë të tjerë: Gajurin, Hysenin, Haxheren dhe Nigjaren. Përveç Gajurit, personalisht i kam njohur që të gjithë, si dajën Hysen dhe motrat e tij, Nigjaren dhe Haxheren. Gruaja e katërt (çerkeze) ishte e bija e guvernatorit të Bagdadit, ndërsa jeta me të kap periudhën e fillimit të viteve 1900”, kujton të parët e tij, Ervin Pilku.
Mehmet Pasha dhe Halim beu zihen robër nga ushtarët serbo-bullgarë
Në fillim të vitit 1915, Mehmet Pashë Deralla dhe Halim bej Deralla u zunë robër nga ushtarët serbo-bullgarë. Arsyet e arrestimit dhe të burgosjes kishin lidhje me kundërshtimin e armatosur të tyre ndaj forcave serbe dhe bullgare në Kryengritjen e parë dhe të dytë të Dibrës. Në shtator të 1913-s, Mehmet pasha dërgoi Halimin dhe Mynipin nga Vlora për në Tetovë, për të ndihmuar veprimtarinë e bashkatdhetarëve në Kryengritjen e shtatorit të vitit 1913, që u quajt ndryshe Kryengritja e Parë e Dibrës. Në fillim të vitit 1914, Mehmet Pasha u kthye në rrethinën e Tetovës dhe jetonte si kaçak, duke u endur së bashku me të birin maleve të Sharrit. Ata të dy kapen në fillim të vitit 1915 nga forcat serbo-bullgare dhe dërgohen në burg, në kështjellën e Karllovës në Bullgari, ku dhe dënohen me vdekje.
Më vonë, sipas rrëfimeve të gjyshes së Ervinit, Emine Deralla, një nga oficerët serbë e kishte njohur Halim beun në burg, kështu që ia kishte mundësuar arratisjen. Në atë kohë, Mynipi, vëllai më i vogël i Halimit, ishte në Itali për kurim nga tuberkulozi, por mjerisht aty përfundon jetën. Gjatë arratisjes nga burgu, Mehmet pasha dhe Halim beu kanë qëndruar gjithë natën të zhytur në ujë deri në gjoks, për t’iu shmangur rojeve. Më pas kthehen në Tetovë, ku Mehmet Pasha pas disa vitesh (1918), ndërron jetë”.
“Mehmet pashë Deralla ka shërbyer te Sulltan Hamiti. Ai shërbeu dy herë si komandant i garnizonit të Stambollit. Ishte një ndër gjeneralët e Oborrit dhe drejtonte një pjesë të trupës mbrojtëse të Pallatit Mbretëror në Top Kapi. Dokumentet për këtë janë në arkivat e Stambollit. Ish-historiani shqiptar, Zija Shkodra ka gjetur emrin e tij në fillim të viteve 1870, derisa ishte në Stamboll, me shumë urdhra të lëshuar për gardën, një pjesë e së cilës drejtohej nga Mehmet Deralla. Këtu është fjala për vitet 1877-1978”, thotë Ervin Pilku.
“Mehmet pasha nuk kishte fëmijë me gruan e dytë. Gruaja e tretë ishte nga Shkupi dhe atë e rrëmbeu para se të hynte në Haremin e Sulltan Hamitit. E kaloi në lagjen Fëndëkli të Stambollit dhe e mbajti atje tek një familje tetovare. Katër muaj më pas, Mehmet pasha u martua me Eminen, gruan e tretë, por edhe prej saj nuk kishte fëmijë. Në fund të vitit 1904 transferohet për në Bagdad, ku mori me vete dhe gruan e tretë, Eminen. Ajo vdiq në Bagdad. Mehmet pasha u dërgua atje nga ana e Sulltanit, për të vënë sërish rendin, dhe nuk ishte i internuar, siç thonë disa autorë. Në Bagdad u martua më 1907 me gruan e katërt, Nadiden, e cila ishte vajza e madhe e Guvernatorit (çerkez) të Bagdadit. Fëmija e parë nga ajo martesë ishte Gajuri. Fundi i vitit 1908 shënon përfundimin e karrierës së tij ushtarake për Perandorinë Osmane. Kthehet në Selanik, me gruan Nadide. Gradën e gjeneralit të fituar më 1878 e dorëzoi, për shkak të zhgënjimit nga premtimet e xhonturqve më 1908, duke mbyllur kështu karrierën 30-vjeçare në shërbim të Perandorisë. Sipas fjalëve të Emine Derallës, pas shumë vitesh dhe peripecish jetësore, angazhimesh ushtarake, Mehmet Pashë Deralla ka ndërruar jetë në shtëpinë e tij të vjetër, në Tetovë”, kujton Ervini fjalët e gjyshes së tij.
Fig.1: Fotografi familjare: e bija e Halim Beut, Emine Deralla-Pilku /në mes/, me të birin Nexhat Pilku, diplomat, nusen Mirvjena, si dhe nipërit, Ervin dhe Alpi.
Fig.2: Adem Pilku, me gruan Emine Deralla-Pilku, e bija e Halim Beut, me anëtarë të familjes, të fotografuar për herë të fundit në prill të vitit 1944, përpara Shtëpisë që edhe sot ekziston në oborrin e Spitalit të Tetovës, disa ditë para nisjes për në Tiranë.
Page updated
Google Sites
Report abuse