Xhamia e Pashës

Xhamia e Larme apo e Pashës(Alaca Cami) – viti 1495

Autor: Materjal i pregatitur nga Muzeu Virtuel i Tetovës me shkrime nga Ismail Arsllani dhe Behixhudin Shehapi.

Administratori i Perandorisë osmane në Tetovë, Abdurrahman Pasha, sikundër edhe i ati i tij, Koxha Rexhep Pasha, gjatë kohës së pushtetit të tyre në rajonin më të gjerë të Tetovës, ishin angazhuar për ngritjen e godinave kulturore e strategjike, si dhe për meremetimin e atyre ekzistuese.

Si më të njohura nga godinat e ndërtuara në Tetovë janë: Xhamia e Larme, ose e Pashës, e cila është ndërtuar në vitin 1495 nga motrat Hyrshide dhe Mensure Hatuni, që kanë qenë oborrtare në Oborrin perandorak, ndërkohë që ajo është meremetuar në gjysmën e parë të shekullit XIX (1833), nga ana e Abdurrahman Pashës. Kjo xhami, që gjendet në pjesën qendrore të qytetit, edhe sot funksionon dhe është në shërbim të besimtarëve islamë.

Sipas historianit të artit, Behixhudin Shehapi nga Tetova, Xhamia e Larme (apo e Pashës) në Tetovë është ndërtuar më 1495, kurse është riparuar më 1833. Të dhënat për ndërtimin e kësaj xhamie i mësojmë nga mbishkrimi i ruajtur, i gdhendur në pllakën e mermerit, të vendosur mbi derën e hyrjes së xhamisë.(1)

"Xhamia e Pashës është e vogël, por është mjaft e rëndësishme për nga pamja e saj arkitekturale, dekorimet orientale, me arabeska dhe ornamente të vlerës së lartë artistike, që vlerësohen shumë nga ekspertë të artit pamor dhe për këtë shkak tërë kompleksi është nën mbrojtjen e shtetit. Ajo ka një tremë (sofë) me shtylla, minare të hollë e punuar nga guri, kurse vetë objekti është i mbuluar me tjegulla. Atë që e bën tërheqëse dhe interesante këtë xhami për vizitorët është dekorimi i saj shumë i pasur në sipërfaqet e mureve. Në enterier dhe në muret e eksterierit, me këtë dekorim të jashtëzakonshëm janë paraqitur motivet gjeometrike dhe elementet nga flora, si dhe improvizime të tjera dekorative. Oborri i Xhamisë së Pashës, ku gjenden tyrbja dhe shatërvani, është i rrethuar me mure të trasha nga guri, me një varg dritaresh me parmakë druri. Këto mure, me iniciativë të BFI-së, ishin riparuar në vitin 1991. Xhamia e Pashës, si monument i kulturës të kategorisë së parë, me vlera të jashtëzakonshme arkitektonike dhe artistike, është në regjistrin e objekteve nën mbrojtjen e UNESCO-s", thotë Behixhudin Shehapi.

Mbishkrimi në gjuhën osmane në hyrje te xhamisë, prej ku e mësojmë datën e ndërtimit apo të rindërtimit të saj, fascinon me narracionin si lëvdatë e përgatitur për bamirësinë e pashait dhe fisnikërinë tij të pashoqe. Po e publikoj për herë të parë në gjuhën shqipe, i cili është pjesë e disertacionit tim. Falënderime të veçanta që ky mbishkrim të publikohet edhe në gjuhën shqipe u takojnë Dr. Mehmed Zeki Ibrahimi, i cili nga osmanishtja e përktheu në turqisht dhe Ahmet Selmanit, i cili përkthimin tim në shqip e rregulloi në aspektin letrar, si dhe fotografit Dritan Abdiji, i cili i bëri fotot të mbishkrimit, përkatësisht te Xhamisë së pashës(2):

Ky veprim i tij njerëzor mundëson që çdo ditë këtu të mblidhen mijëra njerëz, madhështia e tij në vazhdimësi shihet në veprat që i bën për popullin, zemra e tij bujare është përplot me lavde nga puna e dobishme, thënë shkurt ai ndihmoi që kjo faltore e lartë të ngrihet sërish nga themeli, ç’është e vërteta ai i dha një pah dhe ngjyrim të ri kësaj ngrehine, ngase dukja e saj krejt e re teksa filloi të përdoret, e ndriçoi atë, duke e shndërruar në parajsën e nëntë.

Prej këtu, kur do të lexohet Kurani nga thellësia, do ta dëgjojnë edhe engjëjt në gjithësi, në çdo anë të stolisur me zbukurime e piktura të shumta, minberi dhe mihrabi po shndrisin nga mermeri më i bukur, bukuria e galerisë ua shton kënaqësinë vizitorëve, ata që e dëgjojnë kuranin nga ky vend janë zemërpasur si Nafiu (poet lirik), shiko kandilat e saj gjatë ditëve të agjërimit, do ta shohësh si shpërndahet anembanë shkëlqimi i dritës së saj.

Ai që e viziton këtë faltore, nëse fal dy reqat namaz për nder të Zotit, shkarkohet nga shumë mëkate me të cilat është ngarkuar, tashti me këtë ngrehinë edhe Tetova si vendbanim u bë e njohur.

Le të vijë gjindja e saj që të luten këtu duke u përulur, le të luten robërit e Zotit dhe pas kësaj le t’i ngrenë duart lart, ngase është vaxhip, fjala e tyre “Amin” le të depërtojë deri në shtatë kate të qiellit.

Ata që kryejnë lutje natë e ditë, në çastet kur imami dhe muezini i lartësojnë zërat e tyre, le të ndihmojë kjo për zgjatjen e jetës së këtij bamirësi, jo vetëm të tij, por edhe të anëtarëve të familjes dhe vëllezërve të tij, Zoti i Plotfuqishëm figurën e tij të çiltër ta lartësojë dhe ta kënaqë në të dyja botërat, mos të shohë asgjë të keqe deri në Ditën e Gjykimit, edhe unë, shkruesi i këtyre fjalëve, kur e pashë atë me veshjet e tij të bukura ngjyrë argjendi që rrëngjejnë, ,me thjeshtësinë time fillova t’i shkruaj të vërtetat këtu, me shpresë se do të fitoj një sevap në këtë mbishkrim, thura një lavdëratë, t’i shkruaj fjalë të bukura për shëmbëlltyrën tij e cila përshtatet edhe me natyrën time.

Andaj, kur do të vijnë njerëzit që të luten pesë herë, le ta shohin këtë datë: “Abdurrahman Pasha, shkëlqimi yt e bëri shumë të ndritshme këtë faltore” (1833 v.),

Mashallah,

Mbishkrimin e përpiloi dervish Mehmed Muradi”.

(1) Ismail Arsllani

(2) Behixhudin Shehapi

Burimi i fotografive nga resurse të ndryshme.