Armët Tetovare

"Shqiptarin s'e ka nxjerr lokja prej barkut, por Huta prej çarkut!"

Autor: Ismail Arsllani

Në fillim të shekullit XVIII, Tetova si qytet (kasaba) nën pushtetin osman dhe me pashallarët tetovarë të cilët me pasurinë e vet të fituar, githnjë e më shumë bëheshin të pavarur nga Porta e Larte, filloi zhvillimin e vet në shumë drejtime, sidomos në atë te zejtarisë dhe tregtisë.Ne atë periudhë ky qytet-kasaba kishte të zhvilluar mbi 50 lloje të zejeve, por atë kishin afirmuar dhe e kishin bërë të njohur edhe përtej kufive të Perandorisë osmane, prodhimi i pushkëve shumë efektivë dhe me pamje të bukur, me emrin "Huta". Në këtë veprimtari veçmas ka ndikuar pasuria e rajonit me xehe të ndryshme (hekur, bakër, plumb, argjend etj.), afërsia e minierave dhe sidomos nxjerrja dhe përpunimi i tyre.

Populli ynë, "Martinën" e njohur e emëroi "Huta" shqiptare, ndaj edhe ajo hyri në frazeologjinë e shprehjeve të ndryshme popullore: "Shqiptarin s'e ka nxjerr lokja prej barkut, por Huta prej çarkut!"

Armetarët e aftë shqiptarë dhanë kontributë të posaçëm jo vetëm në armatosjen e popullit në luftërat për liri e pavaësi, sidomos gjatë Rilindjes Kombëtare që u kurorëzuan me shpalljen e pavarësisë më 28 nëntor 1912 por edhe në kultivimm e artizanatit dhe trashëgimisë kulturore shqiptare ndër shekuj.

Pos pushkëve të njohura "Huta", mjeshtrit tetovarë filluan të bëjnë edhe modifikimin e modeleve ekzistuese, duke prodhuar pushkë te llojeve të tjera. Armëtarët e Tetovës deri ne vitin 1910 vazhduan të prodhonin me sukses një lloj pushke më të shkurtër, por që e mbajti emërtimin e meparshëm: "Huta e Tetovës". Për të prodhuar tytën e pushkës "Huta" shqiptare" (të një tipi të "Martinës se vendit), nevojiteshin rreth 2 kg. hekur i butë.

Armëtarët e Tetovës, për t'i shpëtuar ndjekjeve të organeve qeveritare perandorake, filluan të prodhonin edhe armë sekrete të ashtuquajtura "Bastune". Kjo armë mori këtë emër për arsye se tytën e kishte si dorezën e një bastuni. Tyta përbëhej prej hekuri të butë dhe stolisej me ari. Qitja bëhej duke shtypur një sustë,e cila vendosej në dorezë dhe ishte vetëm me një fishek. Kjo armë u paraqit pas shpalljes së Kushtetutës turke (Hyrijetit, 23 korrik 1908), kur ndalohej prodhimi i armëve dhe qarkullimi i lirë i qytetarëve të armatosur.

Tetovarët ishin mjeshtërit më të mëdhenjë dhe shumë të njohur pët prodhimin e armëve në të gjithë Shqipërinë dhe P.Osmane, ku armët e tyre shiteshin jo vetëm në Rumeli e Anadoll, por edhe më larg në Lindjen e Mesme deri në Indi.