Menada / Менада

Valltarja e Tetovës apo Menad, u gjet gjatë gërmimeve arkeologjike të bëra më 1933, në afërsi të Çeshmes së Balezës .Kjo shtatore trupore e bronzit,daton që nga periudha ilire shekulli VI para erës se re. Është me dimensione 9,4 cm. e gjatë dhe 4 cm e gjërë. Valltarja Ilire, e përfaqëson Tetovën dhe gjendet në Muzeun Nacional të Shkupit.

Menada,lloj nimfe,pasardhëse e Zotit Dionis, të verës dhe plleshmërisë.

Sa i përket vallëzimit popullor shqiptar të dhëna të dokumentuar për Tetovën me rrethinë nuk kemi. Në të mirë të këtij problemi flet kultura e lashtë e qytetërimit ilir,prandaj është më se e domosdoshme ta hulumtojmë substancën e llashtë dhe etnogjenezën e të parëve tanë të hershme të tyre.

Burime nga autorët antik:

Në kokë ajo ka të vendosur një kurorë me grurë, dhe rreth belit mbështjellur me gjarpërinj që lëpinin faqet e tyre. Shpesh menadat ishin të përfaqësuara me një gjarpër në flokët e tyre, si shërbëtore të Dionisit.

Vallet mistike: Nimfat, që ishin motrat e Dionisit të ri, janë menadat e para. Këta gra kanë qenë pasardhëset e para të kësaj Perëndie. Sipas legjendës kur Dionisi, nëpërmjet ritit do t’i ngjallte, ata bijnë në ekstazë,e humbin vetëdijen,egërsohen luajnë,vallëzojnë nëpër fusha e male. Duke e thirrur emrin e Dionisit të tyre,këndojnë himnin në emër të tij,duke i ra flejtës dyshe,enden prej një vendi në një vend tjetër duke përvetësuar njerëz të thjeshtë që i detyrojnë t’i shoqërojnë. Adhurimi i kultit të Dionisit dhe menadave ishte kryesisht i shpleksur me të pirë,të shoqëruar me këngë e të dehur.Kuptohej (bahanalii) të jenë pasardhësit e tyre meshkuj dhe femra. Ata kanë organizuar takime të fshehta dhe rituale për spastrim dhe flijim duke ra në agoni nën ritmin e daulleve.

Është për t’u theksuar edhe studimin e arkeologut të njohur kosovar dr.prof.Haxhi Mehmetaj,ku ndër të tjerat shkruan:

Figurinat e plastikës së imtë të periudhës arkaike të derdhura në bronz janë të eksponatit tonë me to, në fazën e hulumtimeve të tashme,në territorin e Dardanisë janë gjetur edhe dy figurina të femrave të derdhura në bronz, njëra nga Tetova, e cila paraqet Menadën dhe pozitën vallzimi apo ikje lozonjare para Satirit, dhe tjetra nga Janjeva e cila paraqitet një atlete.

Gjetja e figurave të ngjajshme të valltares ilire përmes hulumtimeve arkeologjike do të sqaronte shumë çështje për njohjen e kulturës popullore të popullatës ilire të trevës sonë të lashtë.

Ka të ngjajë që shtatorja e Prizrenit,Menada e Tetovës dhe atletja e Janjevës, të jenë punuar në njerën nga punishtet e antikitetit në Durrës apo Apolloni,por nuk përjashtohet mundësia që ato të jenë punuar në Dardani.

Supozojmë se kemi të bëjmë me Menadën, Valltare Ilire,për një mendim të këtillë na jep mbështetje edhe ilirologu i njohur Aleksandër Stipçeviq,ku ndër të tjerat shkruan: Vetë emri i ilirëve përkatësisht i kryeparit të fisit të tyre Illyriosit,msheh në vete nocionin e gjarpërit: prindërit e tij Kadmi dhe Harmonia, poashtu shndërrohet në gjapërinj, kurse vetë Illyriosi e merr menjëherë pas lindjes fuqinë hyjnore prej gjapërit.

Në këto vise banuan të përët tanë , ata që u quajtën Ilirët e mirëfilltë”(Iliri propti diciti)”. Qenia dhe përhapja e kësaj kulture shpirtërore, brenda dhe jashtë këtij trualli, është e lidhur me një sërë faktorësh historikë e shoqërorë. Këtu kanë ndikuar lidhjet e raporteve para shqiptare, si dhe mes popullit shqiptar dhe popujve të tjerë ballkanikë: parasllave, parabizantine, paraturke e tjerë që kanë ndikuar në formimin kulturor të saj.

Танчерката од Тетово или Менада е пронајдена при археолошки ископувања направени во 1932 год. блиску местото наречено Балезова Чешма, е пронајдена статуа од бронза од периодот на Агријаните, IV век п.н.е., и претставува вреден археолошки пронајдок, најден во Тетовската околија. Статуата е со димензии 9 cm, долга и 4 cm широка, и се наоѓа во Музејот на Македонија во Скопје.

Менада, вид нимфа, потомок на бог Дионис, на вино и плодност.

Во врска со албанското народно оро, немаме документирани податоци за Тетово и околината. Античката култура на илирската цивилизација зборува во прилог на овој проблем, затоа е повеќе од потребно да се истражи античката супстанца и етногенезата на нашите рани предци.

Извори од антички автори:

На главата има поставено круна пченица, а околу половината завиткана во змии кои им лижат на образите. Честопати менадите биле претставени со змија во косата, како слугинки на Дионис.

Мистични танци: Нимфите, кои биле сестри на младиот Дионис, се првите менади. Овие жени биле првите потомци на овој Бог. Според легендата, кога Дионис, преку обредот, би ги разбудил, тие паѓаат во екстаза, ја губат свеста, стануваат диви, играат, танцуваат на полињата и планините. Повикувајќи го името на нивниот Дионис, тие ја пеат химната во негово име, паѓајќи на двојниот кревет, лутајќи од едно до друго место, посвојувајќи обични луѓе кои ги принудуваат да ги придружуваат. Обожавањето на култот кон Дионис и менадите главно се мешало со пиење, придружено со песни и пијанство.Се разбирало (баханалије) дека се нивни машки и женски потомци. Тие организираа тајни состаноци и ритуали за прочистување и жртвување паѓајќи во агонија под ритамот на тапаните.

Вреди да се спомене студијата за добро познатиот косовски археолог д-р проф. Хаџи Мехметај, каде што меѓу другите тој пишува:

Фини пластични фигурини од архаичниот период излеани во бронза се наша изложба со нив, во тековната фаза на истражување, на територијата на Дарданија се пронајдени две фигурини жени излеани во бронза, една од Тетово, што претставува Менада и позицијата за танцување или разиграно бегство пред Сатира, а другата од Јањево која претставува спортист.

Наоѓањето слични фигури на илирскиот танчер преку археолошки истражувања би разјаснило многу прашања за познавање на популарната култура на илирското население на нашата античка територија.

Се чини дека статуата на Призрен, Менада од Тетово и атлетичарот од Јањево, работеле во една од работилниците за антиката во Драч или Аполонија, но не е исклучена можноста тие да биле изработени во Дарданија.

Претпоставуваме дека имаме работа со Менада, илирска танчерка, затоа што таквото мислење го поддржува и познатиот илирист Александар Штипчевиќ, каде меѓу другото тој пишува: змии: неговите родители Кадми и Хармонија, исто така, се претвораат во змии, додека самиот Илириј ја прима божествената моќ од змијата веднаш по раѓањето.

На овие простори живееле нашите предци, оние што биле наречени вистински Илири "(iliri propti diciti)". Постоењето и ширењето на оваа духовна култура, внатре и надвор од оваа земја, е поврзано со низа историски и социјални фактори. Тука влијаеле врските на преталбанските односи, како и меѓу албанскиот народ и другите балкански народи: предсловенски, предвизантиски, предтурчки и други што влијаеле на неговото културно формирање.